19.07.2009

"Kipu - Quipu"


Quipu ya da khipu (veya bir diğer adıyla "konuşma düğümleri") quechua dilinde « düğüm » ve « hesap » anlamına gelmekte olup, İnka İmparatorluğu’nda ve And Dağları bölgesindeki İnka-öncesi topluluklarda kullanılan bir kayıt ve hesap sistemidir.
Terim günümüzde İnka yönetiminin imparatorluk halkına ve ekonomosine ilişkin istatistiki verilerin sayımı için kullandığı araçları ifade etmek üzere de kullanılmaktadır. Yazıya sahip olmayan İnka yönetimi doğal sayıları çeşitli renklerdeki sicimler üzerine düğüm silsileleri oluşturma yoluyla temsil etmekteydi ki, bu işaretler bütününe quipu adı verilir. Quipu sistemiyle tarihi olaylar da kaydedilebilmekteydi.

İnka İmparatorluğunun gayet iyi yapılanmasına ve bürokratik bir yapı göstermesine karşın, bilindiği kadarıyla, anladığımız anlamda bir yazı sistemleri yoktu. Buna karşılık yazının yerini alan, quipu denilen bir sistemleri vardı. Quipu ya da khipu ("konuşma düğümleri") quechua dilinde « düğüm » ve « hesap » anlamına gelmekte olup, bir kayıt ve hesap sistemidir. Quipu, doğal sayıların çeşitli renklerdeki sicimler üzerine düğüm silsileleri oluşturma yoluyla temsil edildiği işaretler bütünü, yani bir tür kodlama sistemiydi. Yazıya sahip olmayan devlet yönetimi nüfus sayımını, istatistikleri, ambarlardaki stokların durumunu, hayvan sayısını, farklı halklarca ödenen vergileri, devlet depolarına malların giriş çıkışını bu yöntemle kaydetmekteydi. Fakat quipu’nun "anahtar"ı olan gizli bilgiyi (Quipucamayoc) yalnızca yöneticiler bilmekteydi.
Görünüşe göre quipu sistemi yalnızca nümerik kayıtlar için değil, tarihsel olayların ve bazı gizli dinsel aktarım ya da öykülerin kaydedilebilmesi için de tıpkı yazı sistemi gibi kullanılabilmekteydi. Fakat günümüzde quipu’ların nümerik sistemi bilinmekteyse de yazıya ilişkin kullanımı henüz çözülememiştir. Quipu bir İnka icadı değildir, And Dağları bölgesinde İnkalar’dan önce de kullanılmaktaydı. Örneğin 4.500 yıl önce var olmuş Caral uygarlığının quipu sistemini kullandığı bilinmektedir.